...

ساخت وبلاگ

آخرین مطالب

امکانات وب

تصویر سازی در شعر

یکی از مهم ترین و مفیدترین تکنیک های ادبی که شعر شاعر را در جایگاه خویش قرار می دهد و ذهن جامعه را به خود جذب می کند، تصویرسازی در شعر است. تصویرسازی از تکنیک های خاص در شعر به شمار می رود. به طوری که این نوع ویژگی در شعر هر شاعری که تراوش و خودآرایی نموده، اهمیت و ارزش معنایی شعر شاعر را رسانده است. از زوایه ای دیگر نیز می توان گفت که شعرایی که از سبک ناتورالیسم (طبیعت گرایی) بهره می جویند، سهم بیشتری را در این زمینه به خود اختصاص داده اند. شعرایی از قبیل حافظ، سعدی، مولوی، صائب، سهراب سپهری که با شناخت با روحیات طبیعت تصویرسازی کرده اند. تصویرسازی در شعر نیاز به شناخت و مهارت زیادی دارد. یعنی به بیانی تا زبان و ویژگی های طبیعت با شاعر آشنا و به تعبیری دوست و رفیق نشوند امکان تصویرسازی میسر نخواهد افتاد. می توان گفت که چند فاکتور مهم در جهت تصویرسازی برای شاعر حیاتی است:
۱) دارا بودن احساس لطیف و کنجکاو
۲) علاقه و عشق وافر به طبیعت و اشیای طبیعی
۳) قدرت برقراری ارتباط بین زبان شعار با زبان طبیعت (که این کار از تکنیک های منحصر به فرد شاعر است) کما این که خیلی از شعرا طبیعت و روحیات و رفتارهای آن را می شناسند، ولی در برقراری با آن و ایجاد فرهنگی به نام تعامل، عاجز هستند.
۴) نزدیک کردن محتوا و ساختار (ظاهر) شعر توسط شاعر در جهت ارائه تصویر زیبا.
سوای از این موارد که ذکر شد، باید گفت که تصویرسازی به دو نوع خود را نمایان می سازد. نخست اینکه شاعر درصدد است که با انتخاب مواد و مصالح خود ساختمان شعر را جوری طراحی کند که مخاطب در تفهیم آن با مشکلی مواجه نگردد. یعنی فهم شعر را با تلا ش و کوشش فراوان در سطح بیاورد تا دید مخاطب به دنبال جست و جو نباشد به مانند خیلی از شعرهای حافظ و سعدی و دوم اینکه شاعری می کوشد تا مفهوم شعر را به عمق شعر ببرد و خواننده را به جست و جو و کنکاش وادارد که به این گونه شعر نیز می توان سهل ممتنع گفت و این گونه سبک را بیشتر می توان در شعر سهراب سپهری و سرودهای آزاد (موج نو) مشاهده کرد.
به گونه ای که مخاطب در ابتدا تصور می کند که شعر دارای مفهوم و پیام نیست، اما با کمی تامل و تعمق در دل شعر به نکاتی ارزنده و تصاویری شگفت برانگیز دست می یابد. دکتر جانسون انگلیسی ادیب بلند پایه همین قرن، معتقد است که شاعر باید دنیا را از آن چه هست بهتر نشان دهد و تولستوی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می گوید: هنر جهان پسند همواره ملا ک ثابت و معتبری با خویش دارد و آن ملا ک، معرفت دینی و روحانی است. در تصدیق و تایید این دو نظریه از این دو دانشمند محبوب و بزرگ باید گفت که آری هنر یعنی همان تصویر. البته تصویری که با خود تصاویری نو و تازه را ارائه می دهد و از معرفت و ویژگی های روحانی و معنوی نیز برخوردار باشد. به نحوی که هر شاعری از ویژگی های روحانی و هنری خلا ق بهره مند نباشد، احساسات و ویژگی های عاطفی و روانی خود و دیگران را به راحتی درک نخواهد کرد، به بیانی نبود این محاسن او را برنمی انگیزد که به شناخت و توصیف و تحلیل و تمجید واقعیات بپردازد.
از دیدگاهی دیگر می توان گفت یکی از خلا قیت ها و واقعیات بی بدیل انسان که او را از سایر موجودات متمایز می دارد، همین قدرت تصویرسازی است. چون تصویرسازی از بستری به نام ذهن نشات می گیرد و البته در حافظه ضبط و نگاهداری می شود. یعنی انسان هر آنچه را که در گذشته دیده یا احساس کرده است، در یاد او می ماند و آن را برای دیگران شرح می دهد. با این تفاوت که این نوع قدرت گیرایی و ضبط خاطرات در حافظه شعرا چند برابر است والبته شاعر با وسعت نگاهی که نسبت به محیط پیرامون (اجتماعی و طبیعی) دارد، در تصویرسازی، شخصیتی متفاوت جلوه می نماید و این می تواند به دو دلیل عمده صورت پذیرد.
نخست این که شاعر به سطح مسایل فکری نمی کند، بلکه بیشتر سعی در پیدایی عمق اشیا دارد. دوم این که معرفت روحی و فکری آن علا وه بر بیرونی، درونی نیز هست.
بنابراین دیدن اشیا و سایر موجودات برای هر دیدگانی قابل دیدن است، اما درک عمق این اشیا و … تنها کار شاعر است و نه افراد عادی.
با این تفاصیل آنچه حاصل میآید، این که تصویرسازی در شعر از ویژگی های لا زم و ضروری شاعر است که باید در جهت شکوفایی وبالندگی آن مبنی بر سمبل شدن شعر بکوشد و بررسی و تشریح معیارهای تصویرسازی و پیدایی آسیب ها و نقاط قوت آن نیز بی شک در این مقوله نمی گنجد، بلکه نیاز به تحقیق و پژوهش و ارائه سندی معتبر و مفید فایده را برای جامعه ادبی می طلبد و چنانچه در حوزه دانشگاه و کانون های آموزشی کاری به انجام رسیده است اندکی باشد از بیش.
 
 
یکی از مهم ترین و مفیدترین تکنیک های ادبی که شعر شاعر را در جایگاه خویش قرار می دهد و ذهن جامعه را به خود جذب می کند، تصویرسازی در شعر است. تصویرسازی از تکنیک های خاص در شعر به شمار می رود. به طوری که این نوع ویژگی در شعر هر شاعری که تراوش و خودآرایی نموده، اهمیت و ارزش معنایی شعر شاعر را رسانده است. از زوایه ای دیگر نیز می توان گفت که شعرایی که از سبک ناتورالیسم (طبیعت گرایی) بهره می جویند، سهم بیشتری را در این زمینه به خود اختصاص داده اند. شعرایی از قبیل حافظ، سعدی، مولوی، صائب، سهراب سپهری که با شناخت با روحیات طبیعت تصویرسازی کرده اند. تصویرسازی در شعر نیاز به شناخت و مهارت زیادی دارد. یعنی به بیانی تا زبان و ویژگی های طبیعت با شاعر آشنا و به تعبیری دوست و رفیق نشوند امکان تصویرسازی میسر نخواهد افتاد. می توان گفت که چند فاکتور مهم در جهت تصویرسازی برای شاعر حیاتی است:
۱) دارا بودن احساس لطیف و کنجکاو
۲) علاقه و عشق وافر به طبیعت و اشیای طبیعی
۳) قدرت برقراری ارتباط بین زبان شعار با زبان طبیعت (که این کار از تکنیک های منحصر به فرد شاعر است) کما این که خیلی از شعرا طبیعت و روحیات و رفتارهای آن را می شناسند، ولی در برقراری با آن و ایجاد فرهنگی به نام تعامل، عاجز هستند.
۴) نزدیک کردن محتوا و ساختار (ظاهر) شعر توسط شاعر در جهت ارائه تصویر زیبا.
سوای از این موارد که ذکر شد، باید گفت که تصویرسازی به دو نوع خود را نمایان می سازد. نخست اینکه شاعر درصدد است که با انتخاب مواد و مصالح خود ساختمان شعر را جوری طراحی کند که مخاطب در تفهیم آن با مشکلی مواجه نگردد. یعنی فهم شعر را با تلا ش و کوشش فراوان در سطح بیاورد تا دید مخاطب به دنبال جست و جو نباشد به مانند خیلی از شعرهای حافظ و سعدی و دوم اینکه شاعری می کوشد تا مفهوم شعر را به عمق شعر ببرد و خواننده را به جست و جو و کنکاش وادارد که به این گونه شعر نیز می توان سهل ممتنع گفت و این گونه سبک را بیشتر می توان در شعر سهراب سپهری و سرودهای آزاد (موج نو) مشاهده کرد.
به گونه ای که مخاطب در ابتدا تصور می کند که شعر دارای مفهوم و پیام نیست، اما با کمی تامل و تعمق در دل شعر به نکاتی ارزنده و تصاویری شگفت برانگیز دست می یابد. دکتر جانسون انگلیسی ادیب بلند پایه همین قرن، معتقد است که شاعر باید دنیا را از آن چه هست بهتر نشان دهد و تولستوی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می گوید: هنر جهان پسند همواره ملا ک ثابت و معتبری با خویش دارد و آن ملا ک، معرفت دینی و روحانی است. در تصدیق و تایید این دو نظریه از این دو دانشمند محبوب و بزرگ باید گفت که آری هنر یعنی همان تصویر. البته تصویری که با خود تصاویری نو و تازه را ارائه می دهد و از معرفت و ویژگی های روحانی و معنوی نیز برخوردار باشد. به نحوی که هر شاعری از ویژگی های روحانی و هنری خلا ق بهره مند نباشد، احساسات و ویژگی های عاطفی و روانی خود و دیگران را به راحتی درک نخواهد کرد، به بیانی نبود این محاسن او را برنمی انگیزد که به شناخت و توصیف و تحلیل و تمجید واقعیات بپردازد.
از دیدگاهی دیگر می توان گفت یکی از خلا قیت ها و واقعیات بی بدیل انسان که او را از سایر موجودات متمایز می دارد، همین قدرت تصویرسازی است. چون تصویرسازی از بستری به نام ذهن نشات می گیرد و البته در حافظه ضبط و نگاهداری می شود. یعنی انسان هر آنچه را که در گذشته دیده یا احساس کرده است، در یاد او می ماند و آن را برای دیگران شرح می دهد. با این تفاوت که این نوع قدرت گیرایی و ضبط خاطرات در حافظه شعرا چند برابر است والبته شاعر با وسعت نگاهی که نسبت به محیط پیرامون (اجتماعی و طبیعی) دارد، در تصویرسازی، شخصیتی متفاوت جلوه می نماید و این می تواند به دو دلیل عمده صورت پذیرد.
نخست این که شاعر به سطح مسایل فکری نمی کند، بلکه بیشتر سعی در پیدایی عمق اشیا دارد. دوم این که معرفت روحی و فکری آن علا وه بر بیرونی، درونی نیز هست.
بنابراین دیدن اشیا و سایر موجودات برای هر دیدگانی قابل دیدن است، اما درک عمق این اشیا و … تنها کار شاعر است و نه افراد عادی.
با این تفاصیل آنچه حاصل میآید، این که تصویرسازی در شعر از ویژگی های لا زم و ضروری شاعر است که باید در جهت شکوفایی وبالندگی آن مبنی بر سمبل شدن شعر بکوشد و بررسی و تشریح معیارهای تصویرسازی و پیدایی آسیب ها و نقاط قوت آن نیز بی شک در این مقوله نمی گنجد، بلکه نیاز به تحقیق و پژوهش و ارائه سندی معتبر و مفید فایده را برای جامعه ادبی می طلبد و چنانچه در حوزه دانشگاه و کانون های آموزشی کاری به انجام رسیده است اندکی باشد از بیش.
......
ما را در سایت ... دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : ... delvapas1 بازدید : 84 تاريخ : پنجشنبه 24 ارديبهشت 1394 ساعت: 20:17

کاربردهای شعر برای کودکان

نهضت قریشی نژاد

"بهره مند کردن کودک از عشق به شعر، به این می ماند که چشمه ای یا جویباری درونی و همیشگی از شادابی و تازگی در درونش روان کنیم.
آن هم نه شادابی تنها چرا که دوست داشتن و درک شعر، گونه ای دریافت و حس ششم برای فرد به ارمغان می آورد که در روبه رو شدن با زندگی و جهان پیرامون از او انسانی چالاک می سازد. چالاک به مفهوم بسیار بسیار زنده!"

رومر گودن ۱۹۹۸

شعر زبان شادی ها، غم ها، آرزوها، آمال و نفرت هاست. شعر وسیله ی تفریح و سرگرمی و به شادی گذراندن اوقات فراغت است.  زبان همدردی، هم زبانی و هم آهنگی است. همه ی کودکان به طور فطری شعر را دوست دارند و از آن لذت می برند. پس پدران و مادران و مربیان وظیفه دارند در سنین کودکی شنیدن و خواندن شعر را در کودکان تقویت کنند و این کار را تا سنین نوجوانی نیز ادامه دهند تا علاقه به شعر در آن ها ذاتی شود. توجه به تاثیرات شعر برای پرورش  عواطف، احساسات و درک کودکان -که در زیر می آید- دلایلی است که وارد کردن کودکان به دنیای شعر را ضروری می کند.

  • اولین واکنش کودکان به شعر شادی و لذت است. او با هیچانه ها در مهد کودک شادی را در شعر در می یابد، با شعرهای داستانی شعر را درک می کند و به مرور به درک شعرهای هیجان انگیز و احساسات عالی و ارزش های انسانی درون آن می رسد.
  • برای کودک امروز که به وسیله ی دیوارهای صوتی و تصویری تلویزیون و دنیای مجازی اینترنت محصور شده است، شعر سفر عاطفی بسیار جالبی است که در آن رویاها و احساس های خویش را باز می یابد و نشانه های غم و شادی،هراس و نفرت خویشتن را می بیند.
  • شعر دریافت های تازه ای به کودکان از جهان پیرامون شان می دهد و به آن ها کمک می کند تا از زاویه ای نو و با احساسات عالی به جهان بنگرند. در واقع شعر ارتباط کودکان را با جهان عمیق تر، عاطفی تر و دلچسب تر می کند.
  • در نتیجه ی آشنایی با شعر، کودکان به درکی از ظرافت های جهان می رسند. پرواز شاپرک ها، شکفتن گل، طلوع آفتاب، صدای حرکت برگ ها با باد و...برای آن ها لذت و مفهومی خاص پیدا می کند.
  • شعر زیبایی های جهان را نشان می دهد،آن ها را تحسین و حتی پاسداری می کند و ناسازگاری ها را نیز آشکار می سازد.از این رو شور زندگی و امید را در کودکان به وجود می آورد.
  • شعر حساسیت کودکان را نسبت به ارزش های انسانی - اخلاقی و نیازها و احساسات دیگران گسترش می دهد و چشم آن ها را به وجود خود و دیگران می گشاید و ذهن آن ها را با احساس همدردی نسبت به دیگران آشنا می کند.
  • شعر کودک را از یک فرهنگ مشترک با جامعه اش برخوردار می سازد. او با به خاطر سپردن صداها، قافیه ها و وزن های اشعار به گنجینه ای عظیم از فرهنگ انسانی دست می یابد.
  • از راه  شعر کودکان از خردسالی می آموزند به کار و هدف های عالی زندگی احترام بگذارند.
  • شعر کودک را در موقعیت هایی قرار می دهد که امکان تجربه ی عملی آن ها را ندارد. همراه زال به قله ی قاف می رود و با سیمرغ همخانه می شود، با خورشید پادشاه ستارگان از افق سر برون می آورد.
  • چون واژگان شعر موزون و آهنگین است کودکان را تشویق می کند تا با واژه ها بازی کنند و این امر موجب لذت بردن از زبان و گسترش دامنه واژگانی در ذهن کودک می شود.
  • شعر درهای جدید بیان را برای کودکان می گشاید و وسایل و ابزار کاملا متفاوت برای بیان تجربه ها، مشاهدات و احساسات در اختیارشان می گذارد.
  • از رهگذر شعر کودکان نیروی واژه ها را کشف می کنند همان نیرویی که شاعر توانسته است آن را آزاد کند و به شگفتی دلنشین دست می یابند و از روشن دیدن چیزهای واقعی به وجد می آیند  .
  • شعر نیروی تخیل کودکان را تقویت می کند، به آن ها فرصت می دهد فراتر از واقعیت های موجود به زندگی بنگرند و آرزوهای بزرگ را در تخیل حس کنند. و این زمینه ساز فعالیت های بعدی آن ها در زندگی است.
  • شعر احساسات کودک را بر می انگیزد، می پروراند و جهت انسانی به آن ها می دهد. در واقع شعر در تربیت احساس و عاطفه تاثیر دارد.
  • شعر کودکان را در شناخت مفاهیم جهان پیرامونشان یاری می دهد، مثل اندازه، شماره، رنگ و...
  • شعر حس و حال هایی را بیان می کند که برای کودکان آشناست و بدین سان آن ها را در درک و پذیرش احساسات شان یاری می نماید.
  • شعر حساسیت کودکان را نسبت به طبیعت بالا می برد و آنان را حامی طبیعت در مبارزه با هر نوع آلودگی می سازد.
  • شعر بهترین وسیله ی آشنایی کودکان با زیبایی است زیبایی صدا و آهنگ، زیبایی احساس و بیان؛ بنابراین احساس زیبایی شناختی کودکان را گسترش می دهد و در تربیت هنری کودکان خواندن شعر همانقدر مهم است که شنیدن موسیقی یا نقاشی کردن.
  • شعر روح و روان کودک را آشفته می کند. او را از یک پذیرنده ی بی چون و چرای واقعیت ها بیرون می آورد یعنی احساس واقع گرایی، او را به مبارزه می خواند و بی اعتنایی اش را نسبت به اندیشه های غریب، احساس های تازه و تصویرهای دیگر گونه از جهان درهم می شکند.
  • و بالاخره شعر توان لذت بردن از زندگی و زیبا دیدن پدیده های آن را در کودک تقویت می کند و سبب پرورش قدرت درک زیبایی در او می شود. قطعا پزشکی که با شعر آشنا است گونه ی دیگری به بیمارش می نگرد و لذت بیشتری از شغلش می برد.
......
ما را در سایت ... دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : ... delvapas1 بازدید : 138 تاريخ : پنجشنبه 24 ارديبهشت 1394 ساعت: 20:14

انواع لالایی

لالایی ترکمن
رشید و زیبا، اسب ترکمن
می چرخد آرام، تو دشت و دمن
                       
توی آلاچیق، در دل صحرا
من و تو تنها، فرزند رعنا
           
قصه می گویم، می دهم تابت
می خندی تو، می برت خوابت
                       
قصه می گویم، از یه روز شاد           
می دوی در دشت، می دوی چون باد 
           
برۀ سفید، می دود با تو
 از بلندی ها، می پرد با تو
 
 می غلتی آرام، روی سبزه ها 
مثل جویباری، جاری و رها
 
لالالالایی
لالایی لالا
                       
شب که می رسد، توی آسمان
می رسد به گوش، تار ترکمان
                       
می خوابی و ماه، روی آلاچیق
می تابد آرام، نرم و بی دریغ
                       
وقتی بخوابی، من تنها می شم
می دوزم برات، شال  ابریشم
                       
عرقچین سبز، روسری گلدار
گلای نخی، رو شاخ انار
                       
در پناه گل، دلبندم جانان
خواب خوش بینی، خواب بی پایان
                       
در این گلستان، فرزندم لالا
برایم بگو، فردا خوابت را 
.....................

لالایی لرستانی

لالالالا بخواب حالا
لالالالا بخواب لالا
                       
لالالالا گلم هستی
برات می خرم اسبی
 
از اون اسبای برو باشه
زِ هر اسبی جلو باشه
                       
لالالالا گل گردو 
بوات رفته پی اردو
 
لالالالا گل نازی
بوات رفته به سربازی
                       
لالالالا گل نعنا
بوات رفته و من تنها
 
لالالالا به خوابش بَر
به سیر سیب و نارش بَر       
           
لالالالا به گل مونی
به یاقوت و به دُر مونی
 
لالالالا گلی دارم
که از گل بهتری دارم 
لالایی خواب های پارچه ای
دختر خوبم، ناز و عزیزم
پسر ریز و تر و تمیزم
           
آفتاب سر اومد، مهتاب می تابه
بچۀ کوچیک، آروم می خوابه           
 
 لالالالایی
 لالالالایی
           
بادوم خونه، پستۀ خندون
صورت ماهت، گل تو گلدون
           
چقدر شیرینی، قند تو قندون 
برات می خونم، از دل و  از جون       
 
 لالالالایی
 لالالالایی
             
چیک و چیک وچیک، صدای بارون
 داره می باره، از تو آسمون 
             
شبنم می زنه، رو گل و ریحون
خدای خوبم، ممنونم ممنوم
 
تیک و تیک و تیک، ساعت بی تابه
خاله قورباغه، توی مردابه       
 
واسه بچه هاش، قصه می خونه  
خوابشون میاد،  اینو می دونه
 
 لالالالایی
 لالالالایی
......
ما را در سایت ... دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : ... delvapas1 بازدید : 123 تاريخ : پنجشنبه 24 ارديبهشت 1394 ساعت: 1:11

ویژگی شعرهای مناسب برای کودک

مریم جلالی

امروزه ادبیات کودک و جایگاه آن در مجموعه ی موضوعات ادبی  توجه بسیار ی از ادیبان و ادب پروران  را به خود جلب کرده است. در این میان گروهی نیز سعی داشتند که برای کودکان  شعر بسرایند.

در گذشته غالبا اشعار کودک جنبه های آموزشی و اخلاقی داشت؛ با جا افتادن مقوله ی ادبیات کودکان رویکردهای تازه ای نسبت به مبحث شعر کودک مطرح گردید که همچنان  در نقد کتاب های منظوم کودکان به عنوان معیارهای مناسب مورد استفاده قرار می گیرد.

با تعریف روشنی از شعر کودک ،می توان ساده تر  حوزه ی بررسی را تعیین کرد. ادبيات كودكان ادبياتى است كه برای کودک لذت  ایجاد کند ، يعنى كودك بتواند با اثر ادبی  رابطه برقرار کند  و اثر را  دوست داشته باشد و آن را بفهمد . بنابراین تمام آثار ادبی که در قالب و فرم ادبیات کودک ارائه شده ، اما مخاطبین آن کودکان نیستند ،از این دایره تقریبا خارج می شوند .

باید توجه داشت که  جنس کودک،سن ، دايره  ی واژگان،  تخيل، فرم و قالب در  تكوين اثر ادبی  كودك بسیار مهم است .در این میان عده ای از ارزش گذاران ادبی، به محتوا و عده ای نیز به رعایت فرم ،در این نوع، توجه کرده اند .

شعر کودک از جمله مواردی است که نظر بسیاری از خلاقان ادبی را به خود جلب کرده است و می توان به صراحت گفت که این نوع ادبی ،جایگاه ویژه ای را در ادبیات به خود اختصاص داده است و مخاطبین آن تمام  کودکانی هستند که روزی بزرگ خواهند شد. در تحقیق میدانی که در زمینه‌ی جذّابیّت ژانرهای داستانی برای کودکان گروه سنّی «الف» انجام شده‌است، از میان 100 کودک 3 تا 6 ساله 73 کودک به‌متون منظوم و موزون کوتاه - در قیاس با متون منثور - علاقه‌مند بودند.

برای یک خالق اثر مهم و ضروری است که به اهداف مطرح شده در زمینه ی اثر تسلط داشته باشد، تا به سوی موفقیت پیش برود.

سرودن شعر کودک می تواند اهداف مختلفی داشته باشد از جمله:

1-ایجاد لذت برای کودک .با توجه به اهمیت این موضوع  ، ضروری است از دریچه ی ذهن کودک به بحث لذت نگریست و به نیاز های او به طور مستقل توجه کرد

2-خلق شعر کودک ،برای کودک.محور عملکرد شاعر در حوزه ی کودک است ،اگر مخاطب کودک در نظر گرفته نشود  ،بحث در زمینه ی شعر کودک نیز منتفی خواهد بود.

3-آشنایی کودک با ادبیات نرم و به نوعی زبان آموزی غیر مستقیم.در سرودن شعر کودک تو جه به ادبیات نرم بسیار مهم است چون با خواندن شعر ،واژه ها ،عینا در ذهن کودک  جایگزین و یا اصلاح می شوند و دایره ی کا رآیی واژه  های او وسیع تر می شود.

4- القا ء برخی مفاهیم تربیتی به کودک از طریق شعر . شعر به دلیل آهنگین بودن غالبا  توجه کودکان را به خود جلب کرده است و  گاهی  کودکان  سعی در به خاطر سپردن شعر دارند. می توان با استفاده از این ابزار بسیاری از مفاهیم تربیتی را به کودک القاء کرد.

مهم این است که شعر مناسب  کودک و نوجوان  باید بتواند به کمک واژه ها و ترکیبات نشاط ،حرکت و جنبش در کودک ایجاد کند. کودک در چنین فضایی رشد می کند و از خواندن شعر لذت می برد.  

از سویی دیگر اشعاری که در آن از عناصر طبیعت مانند باران و گل و آسمان و... استفاده شده است بیش تر نظر کودکان را به خود جلب می کند ؛ علت اساسی این توجه  ماهیت کودکی است چراکه اولین چیزی که در عالم هستی  کودک رامجذوب خود می کند درک محسوسات و ملموسات است.

نمونه :

سنگ و سنگ و سنگ

کوهسارها

شر و شر و شر

آبشارها

صاف و صاف و صاف

جویبارها

سبز و سبز و سبز

کشتزارها.

باز و باز و باز

چشم آفتاب

شاد و شاد و شاد

خنده های آب

شاخه ها و باد

تاب و تاب و تاب

سایه ها و خاک

خواب و خواب و خواب (کیانوش  )

لازم است اشعار کودکان  در دایره ی فهم و درک  آنان باشد  زیرا اگر در این مجموعه نگنجد  نمی تواند وارد قلمرو ذهن کودک شود.بهترین شاعر کودکان کسی است که اشعارش  بتواند متناسب با نیازهای بچه های  دوره و زمان  خود باشد. در این صورت شاعر علاوه بر به کارگیری مفاهیم نزدیک به ذهن کودک ، از واژه ها و ترکیباتی استفاده می کند که مقارن و متناسب با دوره ی زندگی کودکان است.

 باید اضافه کرد اشعار کودکان گروه سنی الف هر چه تخیلی تر باشد زیباتر خواهد بود و اگر احیانا مطالب آموزشی در آن قرار گرفته لازم است که با بیانی کاملا غیر مستقیم به کودک انتقال یابد.  

نمونه:

مرغ قشنگم

قدقد قدا کرد

از توی لانه

من را صدا کرد

در خانه پیچید

قدقدقدایش

یک مشت دانه

بردم برایش(شعبان نژاد)

نکته ی مهم دیگر کاربرد وزن شعر برای کودکان است . معمولا وزن های چرخشی از اوزان ساده ی شعری هستند که کودکان آن را راحت تر و سریع تر حفظ می کنند. در سرایش شعر برای کودک و نوجوان باید دقت داشت  که  وزن شعر طولانی نباشند.  بهترین تعداد ضرب آهنگ های شعر کودک غالبا  در یک بیت سه یا چهار ضربی است.

 وزن ،نظم و آهنگي است كه از تناوب وتوالي حروف با حرکات حاصل می شود.(5) . بنابرین موسيقي و آهنگي كه در اشعار وجود دارد همان وزن است. و البته باید  یاد آور شد كه وزن شعر فارسي،  وزن كمّي است و  مبتنی بر كوتاه و بلندي هجا هاست. در شعر کودک ،صور تقطیع هجایی ،به افاعیل عروضی  برگردانده می شود . امتیاز تنظیم افاعیل در آن است که با شنیدن هر رکن ،وزنی که از (ف ع ل)عروضی ساخته می شود در ذهن القاء می شود که منافاتی با عروض هجایی جدید نیز ندارد.(6) .

مثال:

چشمم را،می بندم/مفعولن مفعولن

چشمت را می بندی /مفعولن مفعولن

ها ها ها می خندم/مفعولن مفعولن

هاهاها می خندی /مفعولن مفعولن)(رحماندوست )

اما اگر بخواهیم شعر کودک را صرفا شعر هجایی در نظر بیاوریم ، به بیراهه رفته ایم  چون در این نوع از شعر ، از طرفی كلماتی دیده می شود  كه متكي بر عروض سنتی ، نقشی را به  عهده دارند, و  از سویی دیگر  توجه شاعر  به رعایت قافیه را ، نمی توان نادیده گرفت .حال آنکه ،  در شعر هجایی فقط تساوی هجاها مهم است ، بدون در نظر آوردن هجای بلند یا کوتاه . بدیهی است که شعر هجایی به شکل مطلق، در اشعار کودک مصداق کلی  ندارد.

یکی از عوامل ایجاد موسیقی در شعر کودک« تکرار» است.« تکرار» با چینش حروف ، کلمات و واژگان در ساختار شعر، ارتباط مستقیم دارد.

این بحث نه تنها در موسیقی شعر مطرح می شود بلکه به عنوان یک آرایه ی ادبی  جزو  محور های کلام ادبی به شمار می آید ؛

نمونه :

بیل بیل و بیلچه

گلها کاشتند تو باغچه

یاس یاس یاسمن

عطرش می آد واسه من

چین چین دامنها

  نشسته رو چمنها(زنگنه)

 در واقع دو  رکن اصلی شعر کودک که سبب می شود شعر برای او لذت بخش شود، وجود تخیل و تغزل یا به عبارتی موسیقی در شعر است.

......
ما را در سایت ... دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : ... delvapas1 بازدید : 100 تاريخ : پنجشنبه 24 ارديبهشت 1394 ساعت: 1:01

تاریخچه ادبیات کودکان "ریشه‌های شعر کودک در ایران"

شعر کودک در ایران پیش از آنکه از دیوان رسمی شاعران سربرآورد از دل ترانه‌های عامیانه برخاسته است.

شاعران پیش از مشروطیت کمتر شعری برای کودکان سروده‌اند؛ زیرا از دیدگاه آنان کودکان چندان ارزشی نداشتند. با این حال گاهی در دواوین آنها اندک نمونه‌هایی به چشم می‌خورد که درون مایه‌ای همسان با افسانه‌ها و متل‌های کودکانه دارند.

 

دوره مشروطه:

در دوره مشروطیت پدیداری شعر کودک، پیامد دگرگونی در شعر فارسی است. دگرگونی فرهنگ و تعلیم و تربیت و ادبیات که بهرحال در وقوع خود از غرب مایه گرفته بود موجب شد که شاعران گاه به یاد کودک نیز بیفتند.

 

بنیانگذاران شعر کودک در ایران

محمودخان ملک الشعرای صبا: وی را باید نخستین سراینده اشعار کودکانه در ایران دانست. البته شعر او به سبک دوره بازگشت است و در چارچوب شعر مشروطیت نمی‌گنجد. البته سروده‌های او اگرچه اندرونه کودکانه‌ای دارند اما از لحاظ قالب شعری سست و بی مایه‌اند.

ایرج میرزا: ایرج میرزا یکی از معماران ادبیات نوی کودکان محسوب می‌گردد، زیرا آگاهانه برای کودکان شعر می‌سرود، اشعار او برگرفته از فضای مشروطیت ساده، گویا و همه فهم است.

نسیم شمال: سید اشرف الدین گیلانی نامدار به نسیم شمال از دیگر شاعران دوره مشروطیت است که برای کودکان شعر سروده گیلانی کتاب گلزار ادبی را که مجمعه‌ای از حکایات منظوم و شعر با درونمایه آموزشی است برای کودکان منتشر کرد.

میرزا علی اکبر دهخدا: دهخدا جز در پاره‌هایی کوتاه به شعر کودکان نپرداخت که گاهی آن نیز برای طنزهای سیاسی بود. بااینحال نمی‌توان نقش او را در شعر کودک نادیده گرفت.

ابوالقاسم لاهوتی: اندکی از اشعار لاهوتی با الهام از ترانه‌های عامیانه در گستره ادبیات کودکان محسوب می‌شود نظیر شعر بالای لای.

حسین دانش: وی بر پایه افسانه‌های لافونتن کتابی به نام «جنگلستان» انتشار داد.

شعر کودک در ایران پیش از آنکه از دیوان رسمی شاعران سربرآورد از دل ترانه‌های عامیانه برخاسته است.

دوره پس از مشروطه

با گذار از دوره مشروطیت و کمرنگ شدن شعر انقلابی و اهمیت یافتن فرهنگ عامیانه، کم کم قالب‌های شعری عامیانه به آثار شاعران نام آور راه یافت. نخستین عامل در سربرآوردن شعر کودک در ایران دگرگونی در زبان آن بود که هر چه بیشتر به زبان مردم کوچه و بازار و زبان طبیعی نزدیک شده بود. شعر کودک در این دوره بیشتر با نظم همسانی داشت. بعد از نیما شاعران کودک ایرانی از راه آشنایی با شعرهای کودک کشورهای دیگر به اهمیت زبان کودک و ساختار شعری آن پی بردند و به فرم درونی شعر توجه کردند.

نیما یوشیج: دهه نخست کار نیما یعنی از سال 1299 ش تا 1309 اگرچه از جنبه شعر شناسی چندان اهمیت ندارد از دیدگاه ادبیات کودکان بسیار مهم است. او از همان قوالب سنتی استفاده نمود اما آنچه کار او را متمایز می‌کند بیان ساده ، زبان عامیانه نزدیک به زبان بومی است. از حکایت‌های شیرین کودکانه او «بز ملاحسن مسئله گو» است. «آواز قفس» و «بهار» نیز دو شعر شناخته شده او در زمینه ادبیات کودک می‌باشد:

بچه‌ها! بهار

گلا واشدن

برفا پاشدن

از رو سبزه‌ها

از روی کهسار

بچه‌ها‌! بهار

احمد شاملو: شاملو با کاربرد گسترده ترانه‌های کودکانه کاری ممتاز انجام داد.

فروغ فرخزاد: فروغ اگر چه کار جدی در زمینه ادبیات کودک نکرد اما ترانه ماندگار او به نام «علی کوچیکه» هنوز هم مخاطبان زیاد از میان کودک و بزرگسالان دارد.

یحیی دولت آبادی: دولت آبادی بیش از آنکه شاعر کودکان باشد سهم بزرگی در گسترش مدرسه‌های نو دارد. اما با همین چند شعری که برای کودکان سروده در زمره پایه گذاران ادبیات نوی کودکان جای می‌گیرد.

گلچین لیگانی: وی با سرودن شعر «باران» شاهکاری از شعر کودک را به نمایش گذاشت در این شعر ساختار پیچیده یک متن ادبی دیده می‌شود.

پروین اعتصامی: پروین بیش از آنکه برای کودکان شعر بگوید درباره کودکان شعر گفته است. او زندگی و رنج کودکان دوران خود را در اشعارش بازتاب داد بهرحال از جنبه زبان و درونمایه در شکل گیری شعر کودک تأثیر گذاشت.

حسین گل گلاب: یکی دیگر از پایه‌گذاران سنت شعری کودکان که برای ارتقای شعر کودک بسیار تلاش کرد حسین گل گلاب بود. او سروده‌هایی با عنوان «سروده‌های مدارس» دارد که در دوره‌ای سرودهای او در مدارس توسط دانش آموزان خوانده می‌شد.

عباس یمینی شریف: وی از جمله پیشگامانی ست که در عرصه شعر کودک مخاطب خود را با ویژگی‌هایی متفاوت از بزرگسالان شناخت. یمینی شریف بعد از «باغچه بان» دل سپرده‌ترین شاعر کودکان بود.

 

شعر کودک پس از انقلاب اسلامی

راه شعر جدیدی کودک با تلاش کسانی چون کیانوش و پروین دولت آبادی از قبل هموار شده بود و اعتلای شعر نوی ایران بر این همواری می‌افزود. بنابراین طبیعی بود که دیگر شاعران دوره دوم مانند ایرج میرزا زبان به اندرزهای پدرانه نگشایند و یا مانند عباس یمینی شریف در آثارشان شعر سنگین را در کنار شعر سبک ننشانند.

شاعران دوره دوم از شعر جدید کودک به دو گروه با نام و بی نام تقسیم می‌شوند. کسانی که آثار متعددی از آنها به چاپ رسیده است و کسانی که در مجلات و روزنامه‌ها به چاپ یک یا دو اثر مبادرت ورزیده‌اند. از مطرح‌ترین چهره‌های شعر جدید کودک افراد ذیل را می‌توان نام برد:

مصطفی رحماندوست، شکوه قاسم نیا، افسانه شعبان نژاد، اسدالله شعبانی، ناصر کشاورز، جعفر ابراهیمی «شاهد» افشین علاء، بیوک ملکی، جمال الدین اکرمی، علیرضا میرزامحمد، محمد کاظم مزینانی. البته هستند شاعرانی مانند قیصر امین پور که با خلق منظومه‌هایی مانند «عصر عاشورا» به وادی شعر کودک گام نهاده باشند اما به عنوان شاعر کودکان مطرح نشده‌اند و بیشتر در شعر بزرگسالان گام زده‌اند.

 

مضامین شعر کودک پس از انقلاب اسلامی

همچنان که گفتیم در شعر این دوره مضامین متعددی را می‌توان دید که برخی از آنها زاییده جریانات سیاسی و اجتماعی – تقریباً- سه دهه پیش است و لذا در شعر شاعران دوره اول از این مضامین خبری نیست. به طور کلی در بررسی اشعار دوره دوم موارد ذیل دیده می‌شوند که هر کدام را با ذکر نمونه‌ای نشان می‌دهیم:

 

1- حیوانات

پرداختن به حیوانات اهلی، مانند مرغ و خروس و جوجه و گربه و برخی از حیوانات غیراهلی، مانند لاک پشت و خرگوش، از بارزترین وجوه شعر کودک در هر دو دوره است. به عنوان مثال «حلزون» دستمایه خلق شعری با همین نام شده است:

حلزون آمده باز

می‌زند بوسه بر آب

حلزون می‌بیند

عکس خود را در آب[1]

2-گل‌ها و درخت‌ها

کم تر شعری را از اشعار شاعران کودک می‌توان دید که در آن گل و درخت از انواع گوناگون وجود نداشته باشد. گویی گیاهان و گل‌ها، مانند حیوانات، جزء‌ لاینکف شعر کودک محسوب می‌شوند.

 

3- چهار فصل سال

پرداختن به هر یک از فصول سال مخصوصاً بهار (به خاطر زیبایی) و پاییز (به دلیل تقارنش با شروع مدرسه‌ها) در آثار عموم شاعران دوره اول و دوم دیده می‌شود. گاهی برای تصویر کردن کودکان چهار فصل، شاعری به خلق یک اثر مستقل دست یازیده است. مانند مجموعه شکوفه‌های برفی اثر افسانه شعبانژاد که در آن برای هر فصل چند شعر گفته شده است و از بهار شروع و به زمستان ختم می‌شود:

تو میان دست‌هایت

سبدی شکوفه داری

سر راه خود دوباره

گل و سبزه می‌گذاری...الخ

4- پدر و مادر

شاعران هر دو دوره به نقش پدر و مادر و تصویر رابطه عاطفی آنها با کودک پرداخته‌اند. اگر چه رنگ غالب این اشعار علاقه طفل به پدر و مادر است اما گاهی از چشم کودک، فداکاری و خدمت مادر یا فقر و تلاش پدر مطرح می‌شود.

پدر، کفش مرا

قالبی دیگر زد

کت و شلوارش را

کرد با من همقد

*   *   *

من ولی می‌دیدم

اشک در چشم پدر

با نگاهش می‌گفت:

شرمگینم ز پسر.... الخ[2]

5- آموزگار

پاسداشت معلم و یادآوری از خدمات ارزنده او به همراه تصاویری از مهرورزی معلمانه در آثار شاعران هر دو دوره وجود دارد.

 

6- دبستان

کمتر شاعری را می‌توان در حوزه شعر قدیم و جدید کودک نشان داد که به نوعی در آثار خویش به مدرسه و دبستان اشاره‌ای نکرده باشد یا مستقلاً برای این بخش از زندگی کودک شعری نسروده باشد.

 

7- خداوند

بسیاری از شاعران دوره اول و دوم در اشعار خویش توجه کودک را به خالق جهان معطوف داشته‌اند و با برشمردن نعمت‌ها و خلایق او در آسمان و زمین اشعاری مناسب حال کودک سروده‌اند:

خدایا، خدایا، تو خوبی تو خوبی

خدایا جهان را تو خوب آفریدی

بدی نیست در نفس هستی، خدایا

زمین و زمان را تو خوب آفریدی...[3]

8- شخصیت‌ها و مناسبت های دینی

اگر چه توجه به پیشوایان دین و شعائر مذهبی در دوره دوم از شعر جدید کودک از مضامین جدید این دوره است و تعداد آنها نسبت به دیگر مضامین مطرح شده شاید از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند اما به هر حال به عنوان یکی  از شاخصه‌های شعر شاعران دوره دوم به شمار می‌رود. نمونه‌ای از اینگونه اشعار شعر زیبای بیوک ملکی با عنوان «آفتاب کوچه‌های شب» است که در قالب نو سروده شده و به فاجعه شهادت امیر مؤمنان علی علیه السلام پرداخته است. بخشی از آن را در پی می‌آوریم:

در میانه خانه‌ها

هر چه کودکان

انتظار می‌کشند

انتظارشان به سر نمی‌رسد

روشنی میانه خانه‌ها به خواب می‌رود، ولی

چشم‌های بچه‌ها  در انتظار

تا مگر دوباره پر کند

خانه‌های سرد شهر را

مهربان علی (ع)[4]

از میان شعائر آن چه بیش از همه مورد توجه شاعران است، «عاشورا» است، که نمونه‌های متعددی از یاد کرد مراسم آن در آثار شاعران دوره دوم دیده می‌شود.

 

 

9- جبهه و جنگ

از مضامین جدیدی است که به خاطر وقوع جنگ هشت ساله ایران و عراق در شعر شاعران دوره دوم قرار گرفت.

 

10- انقلاب

وقوع انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک واقعه عظیم تاریخی و اجتماعی تأثیر خود را بر همه وجوه زندگی مردم ایران از جمله ادبیات تثبیت کرد. در این میان شعر کودک نیز از پرداختن به مضمون انقلاب غافل نماند.

به غیر از این مضامین دهگانه که تقریباً اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه شاعران در دوره جدید شعر کودک تلقی می‌شود، صدها موضوع و مسئله دیگر را در میان اشعار شاعران کودک می‌توان یافت از قبیل زندگی، شب و روز، کوه، شعر، ماه و ستاره، روستا، اتحاد و...

......
ما را در سایت ... دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : ... delvapas1 بازدید : 86 تاريخ : پنجشنبه 24 ارديبهشت 1394 ساعت: 0:58

تاریخ ادبیات کودکان

تاريخ ادبيات کودکان ايران، طرحی پژوهشی در شناخت سير تاريخی ادبيات کودکان در ايران و عناصر و گونه‌های سازنده آن است. گروه پژوهشگران تاريخ ادبيات کودکان ايران، پيش طرح آن را در سال ۱۳۷۵ به تصويب رساندند و از سال ۱۳۷۶ کار نگارش مجموعه کتاب‌های مرجع را به همين نام آغاز کردند.

سرآغاز اين طرح پژوهشی‌، ابتدای پيدايش مفهوم فرهنگ و ادب در ايران زمين، مقوله ادبيات شفاهی يا فرهنگ عامه و در بر گيرنده افسانه‌ها، لالايی‌ها و ترانه‌هاست. در گستره فصل‌های تاريخ ادبيات کودکان در دوران باستان، تاريخ ادبيات کودکان پس از اسلام، تاريخ ادبيات کودکان در دوران مشروطه، تاريخ ادبيات نو کودکان، وضعيت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ايران بررسی می‌شود تا در بستر شرايط تاريخی جايگاه کودکان، ديدگاه جامعه و به ويژه‌ نگاه هر دوران به کودک، آموزش و پرورش نو و ادبياتی که در اختيار قرار می‌گرفت، بررسی و تحليل شود. توجه به کودک به عنوان موجودی متفاوت با بزرگسال، با خواست‌ها و نيازهای ويژه خود از چه زمان آغاز شد؟ دانشمندان و صاحبنظران، کودک و نيازهای او را چگونه تعريف می‌کردند؟ به راستی مبدا تاريخ ادبيات کودکان ايران از چه زمانی است؟ نخستين کتاب‌هايی که برای کودکان نوشته شده‌اند، مربوط به چه دوران‌هايی هستند؟ تاريخ ادبيات کودکان ايران تلاش کرده است با ياری گرفتن از اسناد معتبر تاريخی و دلايل علمی، به يک يک اين پرسش‌ها پاسخ دهد.

بی‌گمان نخستين کتاب‌های کودکان ناگهان پديد نيامده‌اند و در درازای تاريخ عواملی چون دگرگونی نگرش‌های تربيتی و آموزشی، تداوم گرايش به افسانه‌ها و قصه‌های عاميانه در ميان کودکان و نوجوانان، ساده شدن نثر فارسی، نفوذ ادبيات امروزی ايران، ورود دستگاه چاپ به ايران و توليد کتاب در گستره‌ای بزرگتر، بنيادگذاری مدرسه‌های جديد در ايران، رشد روان‌شناسی کودک و توجه به نيازهای او از جمله عواملی هستند که به پديد آمدن مقوله «ادبيات اطفال» و انتشار اولين کتاب‌های کودکان کمک کرده‌اند. تاريخ ادبيات کودکان ايران، پژوهشی فراگير است، زيرا نه تنها از آغاز تاريخ شفاهی و باستان، مسير شکل‌گيری ادبيات کودکان را پی‌گرفته است، بلکه ادبيات کودکان قوم‌ها و دين‌های گوناگون ايران را از ادبيات آذری، کردی و... تا ادبيات آسوری، ارمنی، کليمی و... مورد بررسی و ارزيابی قرار داده است

......
ما را در سایت ... دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : ... delvapas1 بازدید : 89 تاريخ : پنجشنبه 24 ارديبهشت 1394 ساعت: 0:56

آرشیو مطالب

پيوندهای روزانه

لینک دوستان

خبرنامه